دانشیار گروه فیزیك دریا و اقیانوس شناسی دانشگاه تربیت مدرس نور مطرح كرد
خزر در آستانه نقطه بی برگشت اکولوژیک تا کمتر از ۱۰ سال آینده
به گزارش بیا شمال، مازندران دانشیار گروه فیزیک دریا و اقیانوس شناسی دانشگاه تربیت مدرس اخطار داد: دریای خزر دیگر آن دریای پایدار دهه 1370 نیست. انتظار می رود سطح آب تا سال 2050 بین 1.5 تا 2 متر دیگر کاهش پیدا کند.
در گفت و گوی ایسنا با داریوش منصوری، دانشیار گروه فیزیک دریا و اقیانوس شناسی دانشگاه تربیت مدرس نور، یافته های نگران کننده ای از تشریح مکانیسم های بحران دریای خزر عرضه شد.
دانشیار گروه فیزیکی دریا و اقیانوس شناسی دانشگاه تربیت مدرس نور با اشاره به این که بر مبنای داده های میدانی و مدل سازی های هیدرو-اقلیمی، کاهش ۲.۷ متری سطح آب از سال ۱۳۷۴، افزایش شوری به محدوده ۱۴-۱۵ ppt و کاهش ۲۰-۳۰ درصدی رواناب ورودی، همگی از تشدید غیرخطی این بحران حکایت دارند، اظهار داشت: پژوهشها نشان داده است در صورت عدم اجرای راهکارهای فوری تطبیقی مبتنی بر سه محور همکاری منطقه ای، مدیریت یکپارچه منابع آب و سرمایه گذاری در فناوری های سازگاری، خزر تا کمتر از ۱۰ سال آینده به نقطه بی برگشت اکولوژیک خواهد رسید.
خزر در آستانه یک فاجعه اکولوژیک
داریوش منصوری، دانشیار گروه فیزیک دریا و اقیانوس شناسی دانشگاه تربیت مدرس، درباره ی دلایل کاهش سطح آب دریای خزر اظهار داشت: این پدیده در دهه های اخیر، حاصل تعامل پیچیده عوامل طبیعی و انسانی است، اما در دوره اخیر، عوامل طبیعی بخصوص تغییرات اقلیمی- نقش غالب داشته اند.
وی اصلی ترین عامل این کاهش را، کاهش ۱۵ تا ۲۰ درصدی رواناب ورودی از حوضه آبریز رود ولگا عنوان نمود و اضافه کرد: این کاهش عمدتا ناشی از نتایج تغییرات اقلیمی، همچون گرمایش منطقه و کاهش بارندگی های مؤثر است.
این استاد دانشگاه با اشاره به این که عوامل انسانی همچون سدسازی، برداشت آب برای مصارف کشاورزی و پروژه های انتقال آب هم دراین خصوص بی تاثیر نبوده اند، تصریح کرد: در عین حال، مطالعات و ارزیابی های علمی جدید در سالهای ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵ همچون پژوهش های چِن و همکاران در سال ۲۰۲۳ و گزارش ارزیابی ششم IPCC نشان داده است که تاثیر عوامل اقلیمی در مقایسه با گذشته، قدرت بیشتری یافته و به عنوان عامل اصلی شتاب دهنده به سیر نزولی سطح آب دریای خزر در سالهای اخیر شناسایی شده است.
دانشیار گروه فیزیک دریا و اقیانوس شناسی دانشگاه تربیت مدرس، با هشدار درباره ی تشدید نتایج کاهش سطح آب دریای خزر بر صنایع ساحلی، تاکید کرد: تأثیر این بحران بر بخش های اقتصادی شدید و رو به افزایش است.
وی ادامه داد: در بخش کشتیرانی، خیلی از بنادر ایران و ترکمنستان با مشکل کاهش عمق آب مواجه گشته اند به صورتی که بعضی از این بنادر عملا به حالت نیمه تعطیل درآمده یا تنها با ۴۰ تا ۶۰ درصد ظرفیت واقعی خود کار می کنند.
منصوری افزود: در حوزه شیلات هم صنعت صید ماهیان خاویاری با کاهش شدیدی روبرو شده که ادامه فعالیت این بخش را با تهدید جدی روبرو کرده است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در بخش گردشگری، پدیده عقب نشینی خط ساحلی در بعضی مناطق شمالی ایران به ۳۰۰ تا ۵۰۰ متر رسیده و پیشبینی می شود درآمد اقتصادی سواحل جنوبی خزر تا سال ۱۴۱۴، بین ۲۵ تا ۳۵ درصد کاهش پیدا کند.
وی هشدار داد: در صورت عدم مداخله جدی و اجرای برنامه های فوری، پیشبینی می شود بهره وری اقتصادی سواحل جنوبی خزر بخصوص در ایران، در دهه آینده ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش پیدا کند.
بمب ساعتی شوری؛ آب آشامیدنی شمال در خطر نابودی
استاد دانشگاه تربیت مدرس، در جواب پرسشی درباره ی تاثیر کاهش سطح آب دریای خزر بر منابع آب شرب، هشدار داد: این پدیده به صورت مستقیم کیفیت منابع آب آشامیدنی شهرهای ساحلی را تحت تاثیر قرار می دهد.
وی با اشاره به مکانیسم این تأثیرگذاری توضیح داد: با کاهش سطح آب دریا و پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی، جهت جریان هیدرولیکی معکوس شده و پدیده نفوذ آب شور به داخل سفره های آب شیرین ساحلی رخ می دهد.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: این پدیده که از آن به عنوان یکی از جدی ترین تهدیدات یاد می شود، حالا در مناطقی مانند بابلسر و بهشهر به صورت میدانی مشاهده و اندازه گیری شده است.
منصوری هشدار داد: در بعضی چاه های آب آشامیدنی این مناطق، شوری آب تا ۲ تا ۳ برابر حد مجاز گزارش شده که نتایج نگران کننده ای چون کاهش کیفیت آب شرب در دسترس مردم، افزایش چشم گیر هزینه های تصفیه آب، ایجاد پتانسیل خطر برای سلامت عمومی بخصوص در زمینه بروز بیماری های کلیوی بهمراه دارد.
مرگ خاموش سواحل؛ بیکاری و مهاجرت در راه است
استاد دانشگاه تربیت مدرس، در تحلیل ابعاد اجتماعی بحران کاهش آب دریای خزر گوشزد نمود و اظهار داشت: این پدیده درحال ایجاد نتایج اجتماعی عمیق در مناطق ساحلی است.
وی با اشاره به اینکه این بحران زندگی اجتماعی و معیشتی ساکنان حاشیه خزر را تحت تاثیر قرار داده است، خاطرنشان کرد: از دست دادن مشاغل مستقیم در حوزه های صیادی، خدمات بندری و گردشگری، تشدید مهاجرت الزامی ساکنان روستایی و شهرهای کوچک ساحلی به کلان شهرها، افزایش تنش های اجتماعی بین جوامع محلی و نهادهای دولتی به علت فقدان برنامه های حمایتی مؤثر را بهمراه خواهد داشت.
راه نجات خزر؛ از لایروبی تا دیپلماسی آبی
این استاد دانشگاه تربیت مدرس، راهکارهای کوتاه مدت مواجهه با بحران را اجرای سیستم های هوشمند مدیریت آب در بخش کشاورزی حوضه های آبریز، انجام عملیات لایروبی فوری در بنادر برای حفظ قابلیت های کشتیرانی، استقرار واحدهای آب شوربین خورشیدی در مقیاس کوچک برای مناطق بحرانی بیان کرد.
این پژوهشگر حوزه دریا در ادامه راهکارهای بلند مدت را ایجاد سامانه پایش هیدرولوژیک مشترک با مشارکت پنج کشور ساحلی خزر، اجرای برنامه های جامع احیای تالاب های مهم همچون تالاب انزلی و گمیشان، جابه جایی تأسیسات زیرساختی از مناطق ساحلی در معرض خطر، بازبینی در الگوی کشت و توسعه کشاورزی کم آب بر دانست.
استاد دانشگاه تربیت مدرس، در جواب پرسشی درباره ی نقش دیپلماسی و کنوانسیون خزر در مدیریت بحران فعلی، بر اهمیت همکاری بین المللی تاکید و اظهار نمود: حل این بحران بدون مشارکت و تعامل همه جانبه کشورهای ساحلی امکان ندارد.
به وابستگی حیاتی دریای خزر به رودخانه ولگا
وی با اشاره به وابستگی حیاتی دریای خزر به رودخانه ولگا تصریح کرد: با توجه به این که حدود ۸۰ درصد از آب ورودی به خزر از رودخانه ولگا در خاک روسیه تأمین می شود، هرگونه اقدام داخلی و ملی بدون همکاری و مشارکت این کشور، تاثیر محدود و ناچیزی خواهد داشت.
این استاد دانشگاه با تحلیل کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر (۲۰۱۸) اضافه کرد: باآنکه این کنوانسیون دارای مفادی در حوزه محیط زیست است، اما فاقد ساز و کار اجرائی قوی برای مدیریت یکپارچه و کارآمد منابع آب است.
منصوری راه حل عملیاتی پیشنهاد کرد و اظهار داشت: زمان آن فرا رسیده که با ایده گرفتن از مدلهای موفق بین المللی مانند «کمیسیون بین المللی محافظت از رود دانوب»، یک نهاد مشترک هیدرولوژیک تحت عنوان «سازمان مدیریت منابع آب خزر» با مشارکت تمام کشورهای ساحلی ایجاد شود.
منصوری تصریح کرد: ازاین رو باآنکه هر دو دسته عوامل طبیعی و انسانی در کاهش تراز آب دریای خزر مؤثر بوده اند، اما شواهد علمی جدید، تغییرات اقلیمی را بعنوان محرک اصلی در دوره فعلی برمی شمارند.
تغییرات اقلیمی چطور دریای مازندران را می بلعد؟
دانشیار گروه فیزیک دریا و اقیانوس شناسی دانشگاه تربیت مدرس، در جواب این پرسش که نقش تغییرات اقلیمی جهانی در تشدید بحران کاهش آب دریای خزر چیست؟، تاکید کرد: تأثیر این تغییرات مستقیم و بسیار زیاد است.
وی با تشریح ساز و کار این تاثیرگذاری توضیح داد: گرمایش جهانی از دو مسیر اصلی این بحران را تشدید می کند؛ نخست افزایش نرخ تبخیر از سطح پهنه آبی دریای خزر به علت افزایش دما، و دوم، باعث ذوب زودرس برف در رشته کوه های تأمین کننده آب مانند قفقاز و اورال شده است.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: نتیجه مستقیم این پدیده ها، کاهش ۱۰ تا ۱۸ درصدی رواناب ورودی به دریای خزر در خلال دو دهه گذشته بوده است.
منصوری با هشدار درباره ی تداوم این روند تصریح کرد: خروجی مدلهای اقلیمی CMIP۶ نشان می دهند که این روند نزولی در تأمین آب ورودی، حداقل تا سال ۲۰۵۰ میلادی ادامه خواهد داشت که ضرورت برنامه ریزی بلند مدت و تطبیقی برای مدیریت این بحران را بیشتر از پیش آشکار می سازد.
کاهش بی سابقه در ۵۰۰۰ سال اخیر؛ خزر به نقطه برگشت رسید؟
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، در جواب این پرسش که «آیا کاهش فعلی سطح آب دریای خزر بخشی از یک چرخه طبیعی است یا بحرانی بی سابقه؟»، اظهار نمود: این پدیده تلفیقی از هر دو عامل است، اما سرعت و ابعاد کاهش در دوره فعلی، بی سابقه ارزیابی می شود.
وی با عرضه توضیحات تاریخی اضافه کرد: دریای خزر در بازه ۵۰۰۰ سال قبل همیشه شاهد نوسانات طبیعی سطح آب بوده است. در عین حال، آمارهای ثبت شده نشان داده است کاهش ۲.۷ متری سطح آب از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۲۵، بخصوص کاهش چشم گیر ۱.۵ متری که تنها در دهه اخیر (۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵) روی داده است، در تاریخ این دریا بی نظیر است.
شور شدن خزر؛ آخرالزمان ماهیان خاویاری شروع شده است
این استاد دانشگاه در تشریح نتایج افزایش شوری آب دریای خزر گوشزد نمود و اظهار داشت: شوری دریای خزر از حدود ۱۲.۸ واحد (ppt) درحال افزایش به سوی محدوده ۱۴ تا ۱۵ واحد است که این تغییر، نتایج زیست محیطی جدی بهمراه دارد.
وی مهم ترین تأثیرات این پدیده را تهدید بقای ماهیان خاویاری به علت اختلال در پروسه تخم ریزی، جایگزینی تدریجی پلانکتون های بومی با گونه های مهاجم، کاهش شدید تنوع زیستی و گسترش مناطق کم اکسیژن برشمرد.
منصوری تاکید کرد: این زنجیره از تأثیرات، ثبات و سلامت کل اکوسیستم منحصر به فرد دریای خزر را با چالشی بزرگ و فزاینده روبرو ساخته است.
سونامی خاموش در شمال؛ تهدید صنایع ساحلی در ۱۰ سال آینده
دانشیار گروه فیزیک دریا و اقیانوس شناسی دانشگاه تربیت مدرس، با هشدار درباره ی تشدید نتایج کاهش سطح آب دریای خزر بر صنایع ساحلی، تاکید کرد: تأثیر این بحران بر بخش های اقتصادی شدید و رو به افزایش است.
وی ادامه داد: در بخش کشتیرانی، خیلی از بنادر ایران و ترکمنستان با مشکل کاهش عمق آب مواجه گشته اند به صورتی که بعضی از این بنادر عملا به حالت نیمه تعطیل درآمده یا تنها با ۴۰ تا ۶۰ درصد ظرفیت واقعی خود کار می کنند.
منصوری افزود: در حوزه شیلات هم صنعت صید ماهیان خاویاری با کاهش شدیدی روبرو شده که ادامه فعالیت این بخش را با تهدید جدی روبرو کرده است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در بخش گردشگری، پدیده عقب نشینی خط ساحلی در بعضی مناطق شمالی ایران به ۳۰۰ تا ۵۰۰ متر رسیده و پیشبینی می شود درآمد اقتصادی سواحل جنوبی خزر تا سال ۱۴۱۴، بین ۲۵ تا ۳۵ درصد کاهش پیدا کند.
وی هشدار داد: در صورت عدم مداخله جدی و اجرای برنامه های فوری، پیشبینی می شود بهره وری اقتصادی سواحل جنوبی خزر بخصوص در ایران، در دهه آینده ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش پیدا کند.
وی در توضیح این دیدگاه اضافه کرد: راهکارهای کاهش (Mitigation) مانند کوشش برای بازگرداندن سطح آب به حالت قبلی، در ابعاد منطقه ای غیرعملی و با هزینه ای سنگین همراه می باشد و در عمل تقریبا نا ممکن به حساب می آید.
این استاد دانشگاه راه حل عملی را چنین تشریح کرد: راه هوشمندانه تر، تمرکز بر سازگاری با شرایط جدید است. باید بنادر، شهرهای ساحلی و معیشت مردم را با سطح جدید آب دریا تطبیق دهیم.
منصوری با اشاره به ضرورت انجام اقدامات جهانی تصریح کرد: باآنکه کوشش برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در سطح جهان بازهم لازمست، اما برای کشورهای ساحلی خزر همچون ایران، سازگاری با نتایج بحران، امری حیاتی و فوری به شمار می آید.
پیش بینی وحشتناک از خزر ۲۰۵۰؛ دریایی ۹ متر پایین تر
دانشیار گروه فیزیک دریا و اقیانوس شناسی دانشگاه تربیت مدرس، در جواب پرسش درباره ی امکان پیشبینی آینده دریای خزر، اظهار نمود: مدلهای هیدرو-اقلیمی پیشرفته امکان شبیه سازی سناریوهای مختلف برای آینده این دریا را فراهم آورده اند.
وی با اشاره به عملکرد این مدلها به ایسنا توضیح داد: مدل هایی مانند VIC و SWAT با تلفیق داده های سناریوهای اقلیمی CMIP۶، میزان رواناب حوضه ولگا و نرخ تبخیر از سطح دریا، تصویر علمی از آینده احتمالی خزر عرضه می دهند.
منصوری اضافه کرد: بر مبنای پیشبینی های این مدلها تا سال ۲۰۴۵، در سناریوی متوسط (SSP۲-۴.۵) پیشبینی می شود سطح آب دریای خزر بین ۱.۵ تا ۲ متر تا سال ۲۰۵۰ کاهش پیدا کند و این روند تا پایان قرن به کاهش تجمعی ۶ تا ۹ متری برسد. در سناریوی بدبینانه (SSP۵-۸.۵) هم مدلها از کاهش ۱۵ تا ۱۸ متری سطح آب تا پایان قرن، عقب نشینی ۲۰ تا ۳۰ درصدی مساحت دریا و افزایش شوری تا ۱۸-۲۰ واحد خبر می دهند.
خزر می میرد، ما چه می کنیم؟
این استاد دانشگاه تربیت مدرس، در بخش انتهایی گفت و گوی مفصل خود با ایسنا، خطاب به تصمیم گیران و مسئولان اعلام نمود: دریای خزر دیگر آن دریای پایدار دهه ۱۳۷۰ نیست. ما باید بپذیریم که سیاستهای توسعه ای مبتنی بر فرض ثبات اقلیمی، دیگر جوابگو نیستند. لازم است فوراً از منطق «توسعه بی رویه ساحلی» به سوی «توسعه مقاوم و هوشمند با تأکید بر مدیریت کم آبی» حرکت نماییم.
این استاد دانشگاه سه ستون اصلی مواجهه با این بحران را چنین برشمرد: همکاری فرامرزی، سرمایه گذاری در علم بومی و مشارکت واقعی جوامع محلی.
منصوری تاکید کرد: باآنکه ریشه این بحران در اقداماتی است که ممکنست از کنترل شما خارج باشد، اما راهکار ها از همین جوامع شروع می شود. از دانش بومی خود بهره بگیرید، با همکاری یکدیگر الگوهای معیشتی جایگزین مانند گردشگری طبیعت محور یا پرورش گونه های مقاوم ماهی را آزمایش کنید و صدای جمعی خودرا برای مشارکت در سرنوشت سواحل و دریایتان به گوش برنامه ریزان ملی برسانید.
او در آخر با تکیه بر نقش محوری مردم اظهار داشت: آینده خزر در گرو اراده و اقدام جمعی ساکنان آنست.
منبع: بیا شمال
این مطلب بیاشمال را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب